यस्तै, बुटवल देवीनगर अस्थायी बसोबास गर्ने एकल महिला मीना नेपालीले पनि रिक्सा चलाएरै आफ्नो चारजनाको परिवारको गुजारा चलाइरहनुभएको छ । गुल्मीको छत्रकोट गाउँपालिका–५ की उहाँले विगत सात वर्षदेखि बुटवलमा रिक्सा चलाउँदै आउनुभएको छ । विगत तीन वर्षअगाडि आफैँले नयाँ रिक्सा लिनुभयो । “भाडाको रिक्सा चलाउँदा कमाएको पैसा साहुलाई बुझाउँदा आफ्नो लागि पैसा नै नबच्ने, अहिले त आफ्नै रिक्सा छ, जति कमायो सबै आफ्नै हुन्छ,” उहाँले भन्नुभयो । बिहान घरको काम सकेर ११ देखि साँझ ६ बजेसम्म उहाँले रिक्सा चलाउनुहुन्छ । बुटवलमा नजिकैको दूरीमा रु ३० त्योभन्दा अलि टाढा रु १०० सम्म भाडा तय भएको उहाँ बताउनुहुन्छ ।

रिक्सा चलाउने क्रममा उहाँसँग मीठा–नमीठा दुवै क्षण छन् । कतिपय महिलाले सङ्घर्ष गरेको यो काम देख्दा सम्मानजनक व्यवहार गर्ने, कतिपय महिलाले नै अभद्र व्यवहार गर्ने नमीठो क्षण सुनाउनुभयो । पुरुषले पनि कतिपयले सम्मानजनक त कतिपयले अभद्र व्यवहार गरेको नमीठो छाप मीनाको मनभित्र गढेको छ । अटोरिक्सा चलाउने मजदुरलाई नगरपालिकाको व्यवहारप्रति मीनाको दुखेसो छ । उहाँले अब कार चलाउन सिकेर ट्याक्सी चलाउने पेसा अगाडि बढाउने धोको रहेको सुनाउनुभयो ।

बुटवलमा यसरी अटोरिक्सा चलाएर जीवन धानेका कैयौँ महिला र पुरुष छन् । यही काममा सपना र भविष्य सजाउनेहरु जसले आफ्नो मुख्य पेसा यसैलाई मानेका छन् । अन्य व्यवसाय गर्न पर्याप्त लगानी नहुनु र कतै रोजगार गर्न सोही अनुसारको दक्षता नहुँदा जीवन धान्ने मुख्य काम यही बनेको उनीहरुको धारणा छ । पुरुषको तुलनामा अटोरिक्सा चलाउने महिलाहरुका बढी समस्या छन् । अटोरिक्सा व्यवसायी तथा चालकहरुले स्थानीय पालिका र यातायात कार्यालय गरी दुई ठाउँमा दोहोरो कर बुझाउँदा दोहोरो करको मारमा परेको उनीहरूको गुनासो छ ।

बुटवलमा एक हजार ४१३ अटोरिक्सा दर्ता भई नगरबाट सञ्चालनका लागि अनुमति लिएको उपमहानगरपालिकाका राजस्व शाखा अधिकृत पुष्पराज खनालले बताउनुभयो । त्यसमध्ये हालसम्म करिब ५० अटोरिक्सा महिलाका नाममा दर्ता भएको अधिकृत खनाल बताउनुहुन्छ । बुटवलमा गुड्ने सबै अटोरिक्सा दर्ता र अनुमतिमा नआएको उहाँले बताउनुभयो ।

आकर्षक गन्तव्य र सबैको रोजाइअन्तर्गतकै तिलोत्तमा नगरपालिकामा हालसम्म ३३२ अटोरिक्सा सञ्चालनमा रहेका छन् । यसमध्ये ३४ महिलाले आफ्नो नाममा सवारी चालक अनुमतिपत्र र रिक्सा दर्ता गरेको आर्थिक विकास शाखाका अधिकृत कृष्ण पाण्डेले बताउनुभयो । अधिकृत पाण्डेका अनुसार १०० अटोरिक्सा अझै दर्ता प्रक्रिया रहेका छन् ।

रुपन्देहीकै देवदह नगपालिकामा हालसम्म करिब २१ अटोरिक्सा नगरमा दर्ता भई सञ्चालनमा रहेका छन् । नगरमा गुड्ने सबै अटोरिक्सा दर्ता प्रक्रियामा नआएको नगरपालिकाले जनाएको छ । यसैगरी, सिद्धार्थनगर नगरपालिकामा पनि सञ्चालन भएका सबै अटोरिक्सा दर्ता प्रक्रियामा आएका छैनन् । हालसम्म ४७३ रिक्सा नगरमा दर्ता भई सञ्चालनमा आएको नगरपालिको राजस्व शाखाले जनाएको छ । यसैगरी, एक मात्र महिलाले नगरमा रिक्सा दर्ता गरेको सो शाखाका अधिकृत कमलकान्त खनालले बताउनुभयो । रासस