झरनाको संरक्षण एवं व्यवस्थापन तथा त्यहाँ आउने पर्यटकका लागि बबई नदीमा जलविहार, प्राकृतिक पदयात्रा, जङ्गली जनावर, चरा तथा जीवजन्तुको अवलोकन गराउन सकिएमा यसबाट पर्यटक अहिलेको तुलनामा थप आकर्षित हुने र यहाँ स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटक तान्नसक्ने सकिने झरना अवलोकनका लागि तुलसीपुरबाट पुग्नुभएकी ४८ वर्षीया राधा पाण्डे बताउनुहुन्छ । झरना क्षेत्रको संरक्षणमा सबैले पहल गर्नुपर्ने उहाँको सुझाव छ ।

यसरी यहाँको झरनाको मात्र नभएर यस क्षेत्रको प्राकृतिक सौन्दर्यको निरीक्षणका साथै यहाँको जैविक विविधताको अध्ययन अनुसन्धान एवं बबई नदीमा जलविहारको पनि व्यवस्थापन गर्न सकिने उहाँको सुझाव छ ।

उहाँले विगतका वर्षमा नागरिकले गरेको अथक संरक्षण र राज्यका निकायले गरेको सहयोगले नै अहिले जिल्लाकै मुख्य पर्यटकीय केन्द्रका रूपमा पुरन्धरा झरना परिचित रहेको भए तापनि अबका दिनमा यसमा पनि थप सुविधा र संरक्षणको चासोमा विस्तार गरी अगाडि बढ्नुपर्ने सुझाव पनि दिनुभयो ।

झरना हेर्न कोहलपुरबाट आउनुभएका ४५ वर्षीय भीमप्रसाद रेग्मीले पहिलोपटक यहाँ आउँदा निकै आनन्द लागेको बताउनुभयो । व्यापार पेशामा संलग्न रहेको बताउने उहाँले आफूले यति राम्रो झरना होला भनेर नसोचेको भन्दै यसलाई अझै व्यवस्थितरूरूपमा संरक्षण गर्न र वरपरको वातावरण सफा स्वच्छ राख्न सुझाव दिनुभयो ।

त्यस्तै तुलसीपुर उपमहानगरपालिका वडा नं ६ रजौराबाट झरनाको अवलोकनका लागि पुग्नुभएका २६ वर्षीय समीर भट्टराईले झरना संरक्षण तथा सम्वद्र्धन गरी भौतिक पूवर्धार निर्माण गर्न सके पश्चिम दाङको मुहार नै फेरिने बताउनुभयो ।

“झरना त धेरै लोभलाग्दो रहेछ तर यहाँ केही समस्या रहेछन्”, उहाँले भन्नुभयो, “छेउछाउमा वनभोज खाने स्थान छुट्याएर त्यसको केही व्यवस्थापन, झरनासम्म पुग्ने पक्कीबाटो, यहाँ आउने मानिसका लागि आवश्यक चमेना गृह, पर्यटकका लागि आवश्यकपर्ने शौचालय, पिउनेपानी तथा फोहरको उचित व्यवस्थापन हुनु जरुरी छ ।”

बबई गाउँपालिकाले झरनाको विकासका लागि गुरुयोजना बनाइसकेको छ । पुरन्धरा झरनालाई जिल्लाकै प्रमुख पर्यटकीय केन्द्रका रूपमा विकास गर्न विगतका वर्षमा गाउँपालिका र लुम्बिनी प्रदेश सरकारको लगानीमा झरनासम्म पुग्ने बाटो गाभ्रेल, केही ठाउँमा कल्भर्ट निर्माण, झरनासम्म पुग्ने भ¥याङ तथा सिँढी निर्माणलगायतका विकास निर्माणका काम सम्पन्न गरेको सो गाउँपालिकाले जनाएको छ । बबई गाउँपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत मुक्तिनन्द रावलले झरनाको विकासका लागि सङ्घीय सरकारले रु तीन करोड रकम विनियोजन गरेको भए तापनि प्राप्त नभएको बताउनुभयो । उहाँले उक्त रकम प्राप्त भएमा त्यसमा गाउँपालिकाले पनि थप रकम समावेशगरी त्यसको टेण्डर प्रक्रिया सुरु गर्ने तयारी गरिएको जानकारी दिनुभयो ।

उहाँले झरनास्थलमा खानेपानी, शौचालय, चमेनागृह, बिजुलीबत्तीलगायतका भौतिक पूर्वाधार निर्माण गरिने पनि जानकारी दिनुभयो । तुलसीपुर, हापुरे, सुर्खेत खण्डको टवाङ खोलाबाट करिब आठ किमी दक्षिणपश्चिममा पर्ने सो झरनासम्म पुग्ने बाटो पक्की भए त्यहाँ बाह्रै महिना पर्यटक सजिलैसँग सवारी चढेर जानसक्ने थिए । झरना एकान्तमा छ, वरपर कुनै बस्ती छैन । झरना क्षेत्रको वरपर भने घना जङ्गल छ र त्यही जङ्गलको बीचमा सानो बाटो बनाएर मानिस गाईबस्तु लिएर जङ्गलमा जाने, घाँस दाउरा तथा खर काट्ने र त्यही नजिकै गोठ बनाएर बस्ने पनि गर्दथे । सोही गोठमा बस्ने क्रममा आवतजावत गर्दा मानिसले त्यहाँ झरना रहेको पत्ता लगाएका थिए । झरनाबाट करिब एक सय मिटर दूरीमा सिद्देश्वर महादेवको मन्दिर छ । त्यस मन्दिरमा अहिले पनि नित्य पूजा हुन्छ र पुजारी त्यहीँ बस्नुहुन्छ । यस मन्दिरमा शिवरात्रिमा मेला पनि लाग्ने गर्दछ । रासस