त्यसपछि उनी वनारसकै एउटा विश्वविद्यालयमा अध्ययन गर्न गए । ‘म कलेजको कक्षा सकाएपछि उहाँसँगै हुन्थे, उहाँले अह्राएको काम र राजनीतिक कार्यक्रममा जाने गर्थें ।’ विपिले गरेको विश्वास अझैपनि उनले बिर्सेका रहेनछन् ।
शुरुवाती क्षणमा विपिसंँगै खाने बस्ने गरेपनि त्यसको केही दिनपछि भने उनलाई विपीले नजिकै एउटा धर्मशालामा कोठा व्यवस्थापन गरिंदिए । ‘शैलजा दिदी, गणेशमान हामी एउटै भान्सा गथ्र्यौ’ वनारस बसाईबारे उनी थप्छन् ।

विपि वनारस भएपनि उनले नेपालको राजनीतिक गतिविधिलाई राम्रोसँग नियालिरहेका हुन्थे । हरेक कुराको सूचना विपिसँग तत्कालनै आईपुग्थ्यो । एकदिनको कुरा हो विपिले उनलाई गोर्खा गएर त्यहांँको सुरक्षा अवस्था र सुरक्षाकर्मीको तथ्यांक ल्याउन आदेश दिए । गोर्खा जन्म घरभएपनि उनलाई गोर्खाको बारे त्यति बिस्तृत विवरण भने थाहा नभए पनि उनले हुन्छ भनिदिए ।

अजिंगरको आहारा दैबले पुरयाउंँछ भने झैं उनी वनारसबाट फर्केर सिधै गोर्खा पुगे । बाटोमा आफ्नो कामको जिम्मेवारी कसरी पुरा गर्ने सोच्दै आएका उनको त्यतिखेर आफ्नै मामा गोर्खाको सिडीओ कार्यालयमा सुब्बा पदमा काम गर्छन भन्ने थाहा थियो । ‘म दिउसोतिर मामाको अफिस जान्थे , मामासंँगै कुरा गर्ने गर्थे तर म किन के को लागि गएको भन्ने मामालाई पनि थाहा दिएको थिइन । उनी भन्दै गए ‘त्यसपछि मामासंँग सुरक्षाकर्मी संख्या, अवस्थाबारे जिज्ञासा राख्दै तथ्यांक लिन थालें । त्यसपछि त्यो विवरण बोकेर एक महिनापछि वनारस पुगेर विपिलाई बुझाएँ । त्यसपछि त मलाई झननै विश्वास गर्नुभयो। अरुलाई बरु धेरै बस्न भन्नुहुन्थेन मलाई एकदम माया गर्ने ।’ उनी भन्छन् ।
विपिले अह्राएको काम उनले फत्ते गरेपछि फेरी एकदिन उनलाई विपिले अर्को काम लगाए । ‘तिमी यो एउटा तरुण पत्रिका र एउटा चिठ्ठी बोकेर काठमाडौं जानु र कसैले थाहा नपाउने गरी ऋषिकेश शाहलाई दिनु ।’ विपीको भनाई अहिले पनि ताजै छ उनमा । त्यति बेला ऋषिकेश शाहको दरबारमा राम्रो सम्पर्क थियो र त्यहांँको सबै गतिविधि विपिलाई पुरयाउंँथे । उनी पनि विपीको विश्वासिला पात्र थिए । शाह कहिले काहीँ भारतका विश्वविद्यालयमा ‘गेष्ट लेक्चर’ भएर जांँदा हुँदा भेट गर्ने गर्थे । त्यसैले विपीले नै उनलाई दरबार राख्ने प्रपञ्च मिलाएका थिए रे ।
पाण्डे त्यसको भोलिपल्टनै तरुण पत्रिका र चिठ्ठी बोकेर काठमाडौं फर्के । ‘पत्रिकाको बारेमा त थाहा थियो तर चिठ्ठीमा के थियो मलाई थाहा थिएन ’ उनी भन्छन ।

पाण्डे काठमाडौं आउने वित्तिकै त्यो पत्रिका र चिठ्ठी जस्ताको तस्तै ऋषिकेश शाहलाई दिए । तर त्यसको भोलिपल्ट पत्रिका दरबारमा पुगेपछि भने त्यहाँ हंगामा भयो । पाण्डेलाई शाहले आफ्नो घरमा २, ४ दिन लुकेर बस्न सुझाए । त्यहिदिन फेरी तात्कालिन मन्त्री प्रयागराज सिंह माथि बम प्रहार भयो । त्यसपछि झन् ठुलो हंगामा मच्चियो । ‘भारतबाट कोही सुराकी आएको हुनुपर्छ भनेर दरबारियाले शंका गरे,’ पाण्डे भन्छन् ।
त्यसको केही दिनपछि शाहले आफ्नै गाडीमा पाण्डेलाई वनारस फर्कन थानकोट सम्म पुरयाए । ‘त्यतिबेला गाडी पनि त्यति थिएनन म ट्रकमा चढेर बाइरोडको बाटो भारतको सीमा हुँदैसिधै वनारस पुगें ’ पाण्डे जोखिम मोलेर काम फत्ते गरेकोमा गर्व गर्छन् ।

२०३२ सालमै चितवन झरेर स्थायी बसोबास गर्दै आएका पाण्डे कहिले भारत कहिले नेपाल गरेर आउने जाने गर्थे । नेपालबाट गएका नेताहरु, गणेशमान, कृष्ण प्रसाद भट्टराई , शैलजा आचार्य लगायतसँग नेपालमा परिवर्तन ल्याउनु पर्छ , प्रजातन्त्र ल्याउनु पर्छ भन्ने घनिभुत छलफल हुने गथ्र्यो । पञ्चायत र शाह वंशको दमन र दबाब कारण विपी निकै चिन्तित बन्थे । तर निकास तत्काल निक्लने छाँट थिएन ।

त्यसको केही बर्षपछि ओखलढुंगा काण्ड भयो कांँग्रेस कार्यकर्ता धेरै मारिए । ‘त्यसपछि वीपी नेपाल फर्कने निधो गर्नुभयो २०३३ सालमा तर त्रिभुवन विमानस्थलमा आउने वित्तिकै गणेशमान सहित उहांँ पनि गिरफ्तारीमा पर्नुभयो । ’पाण्डे भन्छन । गिरफ्तारी गरेको केही समयपछि फेरी उनीहरु जेलमुक्त भए । शीर्षनेताहरु बीच फेरी प्रजातन्त्र प्राप्तीको लागि छलफल बैठक हुन्थ्यो । अब शान्त तरीकाले बिद्रोह गर्ने । २०३६ सालमा जनमत संग्रह भयो । पाण्डेलाई भरतपुरको जिम्मा लगाईयो । ‘म भरतपुर संयोजक भएंँ सशस्त्र क्रान्तिको बेला’ उनले भने । त्यसपछि उनी भरतपुर नगरपालिकाको कांँग्रेसको पहिलो नगर सभापति पनि भए ।

त्यतिबेला प्रतिबन्धित नेपाली कांँग्रेस जिल्ला कार्य समिति थियो । उनी त्यसबाट यता लगातार तीन पटक सम्म जिल्ला उपसभापति भए । उनलाई तात्कालिन भरतपुर नगरपालिकाको मेयर बन्न मन थियो तर उनलाई उपमेयरमा लड्न अनुरोध गरियो । ‘मैले मेयर पाइन मुक्तिलाल चुकेजी पाउनु भयो त्यसपछि मेरो सट्टामा जगन्नाथ पौडेलजीले उपमेयर हुनुभयो,’ उनी गुनासो गर्छन । महत्वपूर्ण अवसरबाट वञ्चित रहेका उनलाई त्यतिबेला कहिले कुन पद र कुन स्थानमा हुत्याईन्थ्यो थाहा नै हुन्थेन । ‘मैले न खुरापाती जानें नत चाकरी जानें । त्यसैले म राजनीतिमा पछि परें ’ उनको बुझाइ छ ।

प्रजातन्त्रको लागि उनी कैयौपटक काठमाडौ, चितवन , गोर्खामा धरपकडमा परे, गिरफ्तारीमा परे, चितवनबाट गोर्खा धपाईए तर उनले प्रजातन्त्रको लागि कसैसंँग सौदाबाजी गरेनन् । ‘मलाई एकपटक भाषण गर्दागर्दै प्रहरीले गिरफ्तार गर्यो अनि तात्कालिन सिडीओले चितवन छोड् भने, त्यसको अघिल्लो दिन मैले भारतबाट ल्याएका सबै तरुण पत्रिका रातभरी नारायणगढमा छरेर बिहानै भरतपुर एयरपोर्टबाट गोर्खा गएंँ । यो कुरा कसैलाई पनि पत्तै भएन ।’ उनीसंँग यस्ता घटनाका श्रृंखलानै छ ।

तर विपी, किसुनजीको निधन पछि भने उनी टुहुरो जस्तै भए , छन् पनि । नेपालमा प्रजातन्त्रको लागि दशकौं देखि योगदान गरेका पाण्डे आज गुमनाम जस्तै बनेका छन । कमैले चिन्छन कमैले बुझ्छन उनलाई । हुनत उनले कैयौ पदका अवसर पाउँदा पनि त्यसको लागि मरिहत्ते गरेनन । ‘म कस्तो मान्छे भने अरुले तपाईनै बस्नु पर्छ हुनुपर्छ भने मात्र पद र अवसर लिन्थें । साथीभाईको चाहनालाई कहिल्यै कुण्ठित गरिन ।’राजीनितीमा त्याग पनि हुनुपर्छ भन्ने कुरा उनलाई राम्रो संँग थाहा रहेछ ।

तर अहिलेको राजनीति अभ्यास र पछिल्लो राजनीति गतिविधि प्रति भने वितृष्णा छ उनलाई । ‘अहिलेको राजनीति लाई के राजनीति यो लाजनीति हो। पद पाउन मरिहत्ते गर्ने पाएपछि नातावाद र भ्रष्टाचारमा लिप्त हुने ’ चिन्तित हुन्छन उनी । धेरै बर्षको राजनीतिक उत्तारचढाव खेपेका उनलाई यसपटकको संघीय निर्वाचनमा भने चितवनको क्षेत्र नम्बर २ (ख) बाट चुनावमा सहभागी हुने ईच्छा भएको र हालै मात्र समानुपातिक बाट आवेदन दिएका छन् । ‘म यसपटक क्षेत्र नम्बर २ (ख) बाट समानुपातिकमा नाम दर्ता गराएको छु । यसमा पार्टीले मेरो आवश्यकता ठान्छ जस्तो लाग्छ मलाई’ उनको आशा अझै मरेको छैन ।

‘पछिल्लो राजनीति घटना क्रम र परिवर्तनका कारण युवाहरु राजनीतिमा आकर्षण भईरहेका बेला पाण्डे जस्ता प्रजातन्त्रका सेनानी , अनुभवी, निष्ठावान नेतालाई पार्टीले एकपटक भएपनि मौका दिएर न्याय गर्लात ? त्यो भने हेर्न बाँंकी नै छ ।’